Barski ljetopis i Gradsko pozorište Podgorica
po motivima novele Džona Stajnbeka
"O MIŠEVIMA I LJUDIMA"
Dino Mustafić

Dramatizacija i dramaturgija: Stela Mišković
Scenografija: Smiljka Šeparović Radonjić
Kostimografija: Lina Leković
Muzika: Tamara Obrovac

 

Uloge:
Mišo Obradović - Džordž
Miloš Pejović - Leni
Branko Ilić - Karli
Pavle Ilić  - Kendi
Vule Marković - Slim
Marija Đurić - Suzan
Dejan Đonović - Krivi
Božidar Zuber - Vit

„O miševima i ljudima“ govori o posljedicama ekonomske krize u Americi tridesetih godina prošlog vijeka i u tom smislu odlično korespondira sa današnjim vremenom. Ipak, naše čitanje stavlja fokus na nit koju je i sam Stajnbek suptilno provukao kroz novelu: progovorićemo o snovima, iluzijama kao neophodnosti opstanka u surovom okruženju koje marginalizuje drukčije, stare, bolesne i osobe sa smetnjama u razvoju; o bijegu u utopiju kao jedinom mjestu na kojem možemo biti srećni dok nas ne ugrizu oštri zubi stvarnosti – dok se ne suočimo sa činjenicom da se ovdje i sada prijateljstvo, humanost i sloboda povlače pred strahom, interesom i taštinom. Svoju premijeru predstava je imala 23. jula u Baru 2018. godine, a u oktobru je upriličena i premijerna izvedba i u Gradskom pozorištu Podgorica.

Riječ reditelja

Roman je smješten u tridesete godine prošlog vijeka, u period Velike depresije u Americi, ali može se čitati nezavisno od toga da li smo upoznati sa istorijskom pozadinom, jer je siromaštvo i težak život najnižeg sloja ljudi nešto što je uvijek aktuelna i velika tema. Osim pomenutog, u centru romana je i priča o jednom neobičnom prijateljstvu između Džordža, čestitog i dobrog čovjeka, i Lenija, krupnog i snažnog čovjeka sa umom malog djeteta. Oni čine porodicu, držeći se jedan drugog kako bi pobijedili usamljenost i otuđenost. Tu je i motiv Američkog sna, kao sveprisutne teme u američkoj književnosti, ali i filozofiji utopije što mi je blisko svjetonazorski i etički. Za takvo iskustvo nije potrebno bilo intervenisati u literarni materijal kako bi približili epohu gledaocima. Mi živimo isti ili čak i gori socijalni i politički trenutak, koji prepoznajemo u našoj svakodnevnici. „O ljudima i miševima“ je jedinstvena priča koja dirljivo govori o istinskom prijateljstvu, očaju i beznađu ljudi za vrijeme Velike depresije i krahu američkog sna, ispričana je egzistencijalistički i emotivno. Ova vanvremenska priča čini ovaj roman revolucionarnim za svako vrijeme jer govori o pravu na život i kada smo drugačiji od većine. Zabrinuti smo nad svijetom koji se drastično dehumanizira svakodnevnom i agresivnom trkom za profitom. Postajemo moderni robovi, nadničari neoliberalnog kapitala koji proždrljivo jede našu sudbinu i potragu za srećom, prava na san, utopiju, viziju boljeg i pravednijeg svijeta.

Dino Mustafić, reditelj

Riječ dramaturškinje

Žderači snova

Roman „O miševima i ljudima“ napisan je za vrijeme Velike depresije u Americi. Kad razmišljamo o sintagmi „velika depresija“ nužno se nameće činjenica da ona savršeno korespondira sa našim „ovdje i sada“.
Ljude na ivici egzistencije koji utopijom krče svoj put kroz život, utapajući se u znoju, svjesni da bez tog sna za koji se grčevito drže ne bi preživjeli ni dana, srećemo svakodnevno. Mi smo ti ljudi.
Pored ljudi na margini društva, izolovanih zbog rodne, vjerske, nacionalne, rasne pripadnosti, koji opet sami marginalizuju određene manjine i na taj način zatvaraju krug diskriminacije, prolazimo iz časa u čas. Mi smo ti ljudi.
Ljudi čiji se život svodi na puko preživljavanje, jer ono što zaradimo zadovoljava tek primarne potrebe sa Maslovljeve ljestvice. Sve što zaradimo pojedemo. Jedemo svoje snove dok hrana ne proguta nas.
Mi smo ti ljudi. Ili miševi.

Stela Mišković, dramatizacija i dramaturgija

 

Pozorišna kritika:

“Nedosanjani snovi o utočištu”

Bar – Na sceni u Starom Baru je premijerno izvedena jedina ovogodišnja pozorišna premijera festivala „Barski ljetopis“, „O miševima i ljudima“, u koprodukciji sa Gradskim pozorištem iz Podgorice. Stajnbekova novela „O miševima i ljudima“ (1937) je ostavila traga u istoriji književnosti zbog uverljivih realističkih opisa života radnika, koji se grčevito bore za goli opstanak u vremenu američke Velike depresije. Delo je takođe značajno zbog kontroverzno provokativnih opisa preživljavanja na različitim društvenim marginama, rasističkih i seksističkih komentara koji su istinito odrazili stanje na rubovima društva. Imajući u vidu povampirene okolnosti ekonomske krize na globalnom nivou, kao i sve dublje raslojenosti stanovništva, Stajnbekova novela se vratila u žižu pažnje javnosti.

U jezgrovitoj dramaturškoj adaptaciji Stele Mišković i diskretnoj režiji Dina Mustafića, ova novela je postala vredan scenski predložak za socijalnu dramu sa songovima i finim poetskim značenjima. U odnosu na originalno delo, gde Karlijeva žena nema ime, što shvatamo kao oznaku mizoginije, simptom patrijarhalne sredine koja žene tretira kao suštinski inferiorne, u scenskom tekstu se Karlijeva žena zove Suzan (Marija Đurić). Na taj način je ona simbolički dobila glas, konkretizovano prisustvo u okruženju u kome je nevidljiva.

Suptilna poetska značenja u predstavi se uspostavljaju kroz ponavljanje misli likova, njihovih snova o novom domu koji će jednom stvoriti. Džordž nekoliko puta sanjalački ponavlja: „Lepa nam je ova kuća“. Kako je ta izjava u glomaznom raskoraku sa prašnjavom stvarnošću, ona nosi naročitu lirsku snagu, zbog te (nedostižne) udaljenosti. Poetska značenja produbljuje nežni muzički lajtmotiv, hipnotički ženski glas koji skuplja setu i osećanje bespomoćnosti  (kompozitor Tamara Obrovac).

Vešta i psihološki precizna igra glumaca je noseći stub ovog uspešnog čitanja Stajnbekovog socijalnog dela.  Džordž Miše Obradovića je racionalan, odlučan i brižno saosećajan u isto vreme. Kao takav gradi zaokruženu, čvrstu celinu u paru sa Lenijem koji je mentalni invalid, sa umom jednog deteta, ali i razornom fizičkom snagom, van kontrole, što će biti okidač tragičnog raspleta. Iako je Leni pasivniji lik, Miloš Pejović ga svedenim sredstvima izuzetno upečatljivo i složeno psihološki gradi. Leni izaziva blagu simpatiju zbog nevinog oduševljavanja sitnicama, igrom sa miševima ili zečevima, ali i tugu zbog nemogućnosti uklapanja u sistem. Njihov odnos razumemo kao metaforu o usamljenosti, koja se izdvaja kao glavna tema predstave. Džordž je izgradio tu tvrđavu prijateljstva, bedem koji ga štiti od strašne samoće lutalačkog života.

Ostatak ansambla je stilski ujednačeno uobličio slikovitu galeriju života na farmi, realistički opipljivim likovima Karlija (Branko Ilić), Kendija (Pavle Ilić), Slima (Vule Marković), Krivog (Dejan Đonović) i Vita (Božidar Zuber). Pored preciznog vođenja glumaca, reditelj Dino Mustafić je pametno iskoristio velike potencijale ambijenta. Scena u Starom Baru je okružena kamenim kućama i zidovima koji su prirodno postali izražajni punktovi scenske igre (scenografija Smiljka Šeparović Radonjić).  Kostimi Line Leković odgovarajuće prate ovaj realistički odraz radničkih lutanja i iscrpljujućeg neodustajanja od potrage za utočištem. Na jednoj strani je upečatljiva radnička odeća, opipljiva u svojoj flekavoj odrpanosti, dok sa druge vizuelnu pažnju gledalaca osvajaju svedeno lepe Suzanine haljine, različitih boja, simboličkog smisla. Razumemo ih kao gradacijske znakove njenih nezadrživih nastojanja da iskopa lepotu i nadu iz potpunog mrtvila koje je doneo brak sa Karlijem.

Suzaninu slobodoumnost i koketiranje sa drugim muškarcima tumačimo kao vid pobune. Ona konkretno i simbolički diže glas protiv bolno ograničavajućeg bračnog položaja, ali i šire, buni se protiv patrijarhalnog odnosa prema ženama. To je jedna od pobuna u ovoj predstavi koja ima sekundaran politički smisao. Nenametljiva politička značenja gradi i dramski narativ u celini zato što daje glas obespravljenima. Taj glas je naročito prodoran u horskom „Radničkom songu“ koji budi kolektivno osećanje potrebe za menjanjem stvarnosti, što je brehtovski politički momenat u teatru par ekselans.

Ana Tasić

Tekst je objavljen u Politici, 29.7.2018.