Duodrama “Crvena” u četvrtak, 7. februara na sceni Doma kulture

Duodrama „Crvena“ američkog pisca, scenariste i producenta Džona Logana, praizvedena 2009. godine, lucidna je, univerzalna, intelektualno izazovna i emotivna rasprava o različitim aspektima umjetnosti i umjetničkog stvaranja, ali i o opštijim temama traganja za smislom, prolaznosti, usamljenosti, smrti.

Protagonisti su slavni slikar apstraktnog ekspresionizma Mark Rotko, koji se u svom njujorškom ateljeu, krajem pedesetih godina prošlog vijeka, bori da balansira komercijalno zavodljivu narudžbu, sa svojim umjetničkim vizijama i beskompromisnim životnim uvjerenjima; i njegov mladi asistent Ken, koji Rotka postepeno suočava sa bolnim zabludama koje gaji i blijeđenjem značaja u dinamičnom svijetu umjetnosti. Iako je Ken predstavnik mlade, nadiruće generacije umjetnika, što tek pronalazi svoj glas i osvaja prostor, dok je Rotko na neminovnom zalasku, obojici je zajedničko suočavanje sa strahom – od beznačajnosti, ali i besmisla zbog nepomirivosti ideala i načela sa nužnom nemilosrdnom borbom za prostor vidljivost, koji jedino omogućava neophodnu komunikaciju publike sa djelom.

Kroz njihove strasne, sokratske debate tokom dvije godine rada na Rotkovim muralima naručenim za buržujski restoran „Četiri godišnja doba“, sveobuhvatno i višeperspektivno se pretresaju teme uloge, relevantnosti i evolucije umjetnosti, integriteta i ambicije umjetnika, distribucije, recepcije, komercijalizacije, odnosa umjetničkog stvaranja sa biografijom, ali i cjelokupnom tradicijom, itd.

Režija Danila Marunovića je svedena i decentna, značenjski i estetski precizna, što uz odličnu, psihološki uvjerljivu glumu Branislava Lečića i Marka Grabeža nenametljivo i podsticajno posreduje idejnu gustoću komada. Branislav Lečić prostudirano gradi lik Rotka, markantno i tečno utjelovljujući njegovu transformaciju od stava samouvjerenog, egoističnog, nedijalogičnog propovjednika neupitnih istina, do rastakanja toga oklopa i pokazivanja unutrašnje ranjivosti i straha.

Radnja Loganove duodrame, koja je imala vrlo uspešnu praizvedbu u Londonu 2009. godine, dešava se krajem pedesetih godina prošlog veka u Njujorku, u studiju slikara Marka Rotka koji je protagonista. Kroz višeslojno utvrđen odnos između Marka i njegovog dvadesetogodišnjeg pomoćnika Kena, takođe slikara, otvara se mnoštvo važnih tema, iz sfera umetničkog stvaranja, doživljavanja, razumevanja i tumačenja umetnosti, ali i njene politike, odnosa umetnika prema publici i tržištu. Konkretno i istorijsko je tu istovremeno univerzalno i savremeno. Branislav Lečić sa prodornošću, nonšalantnošću i lakoćom igra Rotka, američkog slikara apstraktnog ekspresionizma, rusko-jevrejskog porekla. On je samouveren i strastven velikan grandioznih vizija, zanesen u svom svetu i nedovoljno svestan stvarnosti, na šta će Ken uticati. Naime, radnja se zapliće u vreme kada Rotko radi na muralu za elitistički njujorški restoran za ultrabogate, „Četiri godišnja doba”, simbol teškog buržujstva i napumpanog snobizma. To Ken tumači kao Rotkovo licemerje, postepeno menjajući njegov pogled na umetnost i svet. Marko Grabež takođe vrlo suvereno gradi Kena koji se grčevito bori za svoja uverenja, bez pokornosti ili skrušenosti se odnoseći prema velikom slikaru. Njegova igra je detaljno psihološki uobličena u predstavljanju Kenovih trauma iz prošlosti, gde on ponovo proživljava bol zbog tragičnog gubitka ubijenih roditelja.

Odnos između Marka i Kena značajno odražava i generacijske razlike u pogledu razumevanja umetnosti, koje utiču na društveno-istorijske smene uticaja umetničkih pravaca. Od kubizma, preko apstraktnog ekspresionizma, do pop arta koji Rotko nipodaštava, a Ken veliča. Kroz njihovu relaciju se ispisuje i ponavljajuća istorija deteta koje simbolički ubija oca. Sve se menja, sve je u pokretu. „Pokret je život”, kaže Mark Kenu, „čim se rodimo, kmečimo, grčimo se, migoljimo se; živeti znači kretati se”.

Autor scenografije je crnogorski slikar Dimitrije Popović; slike koje se na sceni upotrebljavaju su vrlo upečatljive i izvanredno dočaravaju Rotkov atelje. Reditelj Danilo Marunović je delikatno vodio glumce na sceni, dostižući višeslojnost značenja Loganovog komada koji tematski podseća na globalno uspešni „Art” Jasmine Reze. Marunović je i autor izbora muzike, alternativnog roka, koja bitno boji atmosferu igre, žestinom i protestom, često pojačavajući nivo osećajnosti, dok se istovremeno tematski nadovezuje na radnju, komentariše je. To je posebno efektno u finalu kada Rotko otpušta Kena, nakon dve godine angažmana, kako bi oslobodio prostor za njegov likovni rad…(…) „Crvena” je decentna i suptilno podsticajna predstava čiji je širi društveni smisao važan, u kontekstu borbe festivala „Grad teatar” za opstanak umetnosti na budvanskom bojnom polju (bez)vrednosti. Silikonski „raj” koji ofanzivno nude diskoteke „Pariz”, „Trokadero”, „Majami” ili „Top hil”, šund je antologijskih razmera. U ovoj borbi Davida i Golijata, u okolnostima neravnopravnih mogućnosti, produkcija „Crvena” odnosi (simboličku) pobedu.

Ana Tasić